6 maart 2023 - De gemeente Purmerend moet de kernkwaliteiten van het Werelderfgoed De Beemster beter beschermen in het bestemmingsplan voor het landelijk gebied van deze droogmakerij. Deze opdracht kreeg de gemeenteraad van de Raad van State op 1 maart 2023.
‘Wij zijn blij met de uitspraak van de Raad van State’, zegt SBW-voorzitter Rineke Neppelenbroek. ‘De laatste jaren heeft de gemeente Beemster zich nauwelijks iets aangetrokken van de Werelderfgoedstatus van de Beemster en wil regels versoepelen. Het kader, waaraan bouwactiviteiten op Beemstererven kunnen worden getoetst, is door de raad zelfs helemaal geschrapt! Dus de uitspraak is een belangrijke overwinning.’
Haastklus
Het gaat allemaal om het bestemmingsplan ‘Buitengebied Beemster 2012 – Partiële herziening 2021’. De gemeenteraad van Beemster heeft op 26 oktober 2021 dit plan vastgesteld vooral om de mogelijkheden te verruimen voor vergroting, uitbreiding en uitoefening van nevenactiviteiten door agrarische en andere bedrijven. Op dezelfde datum heeft de raad ook een amendement aangenomen, dat uitspreekt dat de gemeentelijke Ervennota niet langer als toetsingskader geldt.
De raad van de gemeente Beemster wilde de verruiming in het bestemmingsplan nog snel regelen vóór de fusie met de gemeente Purmerend per 1 januari 2022. Wij schreven hier al eerder over.
Vanwege geluiden over onvoldoende bescherming van de Werelderfgoederen heeft de gemeenteraad op 30 november 2021, dus een maand na de vaststelling van het bestemmingsplan, een motie van D66 unaniem aangenomen. Daarin wordt het college van burgemeester en wethouders verzocht een onafhankelijke studiegroep in te stellen om te onderzoeken of de bescherming van de Werelderfgoederen goed is geborgd.
Onaanvaardbaar
De Stichtingen Behoud Waterland, Beemstergroen en Nekkerzoom vinden deze gang van zaken onaanvaardbaar. Het is goed dat zo’n onderzoek wordt uitgevoerd, maar dat onderzoek had moeten worden verricht vóór de vaststelling van het herziene bestemmingsplan.
Wie door de Beemster fietst, ziet op steeds meer plaatsen grote schuren in de vorm van dozen verrijzen bestemd voor onder andere materieel voor grond-, weg- en andere werkzaamheden die grotendeels buiten de Beemster worden uitgevoerd. Ook aan niet-agrarische bedrijven wordt de mogelijkheid geboden nevenactiviteiten uit te voeren. Recreatiemogelijkheden nemen toe. Doorzichten naar het achterliggende open landschap verdwijnen en op het voorerf zijn vaker bijgebouwen te zien.
Het agrarisch karakter van De Beemster, de grote openheid en de waarden van het Beemstererf staan op het spel. De stichtingen zijn daarom naar de rechter gestapt.
Werelderfgoedstatus
De Beemster is in 1999 door Unesco op de werelderfgoedlijst geplaatst omdat deze zeventiende eeuwse polder een schoolvoorbeeld is van hoe Nederlanders grote delen van hun land hebben drooggelegd. Dat heeft de Nederlandse overheden en belangenorganisaties in de jaren negentig veel inspanning gekost.
Unesco heeft destijds de essentiële landschappelijke en cultuurhistorische kenmerken vastgesteld, de zogenaamde kernkwaliteiten. In de Beemster zijn wegen, waterwegen en kavels ingedeeld volgens strakke geometrische vierkante patronen op basis van renaissance idealen. Ze zijn vier eeuwen later nog grotendeels intact. De grote openheid is een kernkwaliteit, evenals het vierkante gridpatroon van wegen en waterlopen en het Beemstererf.
Beemstererf
Het traditionele Beemstererf past naadloos in de vierkante patroon van de Beemsterpolder. Het is een unieke bouwsteen die samen met het gridpatroon bepalend is voor de identiteit van de Beemster.
Het erf is vierkant en praktisch ingericht, omringd door sloten en bestaat uit een voor- en achtererf. Het voorerf en de voorkant van de stolp, met woongedeelte, vormen het representatieve deel van het erf (het visitekaartje, netjes en gecultiveerd). Ook de moestuin, boomgaard en siertuin horen op het voorerf. De achterkant van het erf is het bedrijfsgedeelte, waar stallen, schuren en bijgebouwen staan. Er is een recht erfpad, veelal toegankelijk via een brug met poort en vaak met laanbomen. Het erfpad biedt een doorzicht naar de achterliggende open weilanden en akkers.
Aantasting
Helaas hebben nu al veel erven door uitbreiding naar achteren hun vierkante vorm verloren en is de relatie tussen gebruik en erfinrichting steeds minder samenhangend en herkenbaar. Dat komt niet alleen door schaalvergroting en verbreding in de landbouw, maar ook door de ontwikkeling van bijvoorbeeld loonbedrijven, recreatie en nieuwe activiteiten. De eeuwenoude indeling en andere kwaliteiten van Beemstererven worden in onze tijd steeds meer losgelaten en ondergeschikt gemaakt aan gemak en korte termijn belangen, veelal financiële.
De stichtingen vinden dat verdere aantasting moet worden voorkomen. Dat vraagt niet om slappere regels, zoals de gemeente wil, maar juist om extra bouwregels. De Beemster is niet op slot. Er blijven voldoende ontwikkelingen mogelijk op het achtererf.
Beroep gegrond
De Raad van State is het, op een enkel punt na, volledig eens met de stichtingen. Zij oordeelde dat in het bestemmingsplan duidelijke regels ontbreken voor de bescherming van de typische kenmerken van het Beemstererf. Verder is zij het met de stichtingen eens dat uitsluitend aan grondgebonden agrarische bedrijven de mogelijkheid van nevenactiviteiten mag worden geboden, dus niet aan andere bedrijven in het landelijk gebied.
De Raad van State gaf aan de raad van de gemeente Purmerend de opdracht voor 1 september a.s. een duidelijke regeling op te nemen in het bestemmingsplan, ‘gericht op de instandhouding of versterking van de kernkwaliteiten van werelderfgoed Droogmakerij de Beemster en die uitsluitend voorziet in nieuwe activiteiten die deze kernkwaliteiten niet aantasten. ‘
De SBW is blij met deze uitspraak. ‘Het loont om bezwaar te maken. De gemeente neemt nu hopelijk de Werelderfgoedstatus van De Beemster eindelijk serieus. Als stichting krijgen we niet altijd gelijk, maar nu kunnen we een taartje eten,’ aldus SBW-bestuurder Bart Creemer.
De uitspraak van de Raad van State kunt u hier lezen.